زبان و ادبیات پهلوی (فارسی میانه) و نامه‌ی تنسر به گشنسپ

پهلوی

آ. زبان و ادبیات پهلوی

تاوادیا، جهانگیر (2535)؛ زبان و ادبیات پهلوی (فارسی میانه)؛ ترجمه‌ی س.نجم‌آبادی؛ انتشارات دانشگاه تهران.

نویسنده‌ی کتاب، زنده‌یاد «جهانگیر تاوادیا» (Jehangir C. Tavadia) از پارسیان هند است که در بخش‌های گوناگون کتاب به بررسی و اعتبارسنجی نوشته‌های موجود در زبان پهلوی می‌پردازد. او گفتارها و نوشتارهای گونه‌گون را کنار هم می‌گذارد تا تصویر درستی به خوانندگان خویش عرضه کند.

اگرچه خواندن کتاب برای خواننده‌ی ناآشنا به ادب ایران باستان و پارسی میانه کمی ‌دشوار می‌نماید، اما یکی از بهره‌هایی که حتی این دسته از خوانندگان از نسک نامبرده خواهند برد، یافت بینشی ژرف‌تر از نوشته‌هایی است که در زبان پهلوی وجود داشته یا دارند. پس از آن، پی بردن به برخی واژگان پهلوی است که در زبان پارسی همروزگار ما با کمی ‌دگرگونی دیده می‌شوند.

خوشبختانه نویسنده از آنجا که زاده‌ی هندوستان است به زبان سنسکریت آشنایی داشته و به همسانی و همریشگی زبان‌های ایرانی و پیوند آن با یکی از کهن‌ترین زبان آریایی جهان (سنسکریت) پرداخته است.

فهرست کتاب چنین است:

o    پیشگفتار مترجم

o    یادآوری استاد یونکر

o    یادآوری نویسنده

o    تعریف «فارسی میانه» و نام‌های دیگر آن

o    واژه‌نامه‌ها

o    دینکرت

o    بون دَهیشن

o    ویچیتکی‌های زات‌ سپَرَم

o    منوشچیهر

o    شکندگومانیک ویچار

o    داتستانی میِنُکی خرَت

o    چیمی کوستیک

o    متن‌های اندرزی و آموزشی «حکمت عملی»

o    متن‌هایی که درباره‌ی رسوم و آداب دینی هستند

o    اَرتای ویراپ نامک

o    متن‌هایی که درباره‌ی پایان جهان است

o    نمازهای نیایشی، توبه‌ای و ستایشی

o    کتاب حقوق ساسانی

o    آثار غیر دینی

+ واژه‌نامه و …

این نسک را از «اینجا» بارگیری فرمایید.

 **********

ب. نامه‌ی تنسر به گشنسپ

… (1354)؛ نامه‌ی تنسر به گشنسپ؛ ترجمه‌ی ابن اسفندیار؛ ویرایش مجتبی مینوی، خوارزمی؛ انتشارات دانشگاه تهران.

نوشته‌ی کوچکی است که آن را دانشمند فرزانه‌ی آغاز اسلام، روزبه‌ پارسی (عبدالله ابن مقفّع) از پهلوی به عربی ترجمه کرده بود. اکنون نوشته‌ی پهلوی و ترجمه‌ی عربی آن در دست نیست. در آغاز سده‌ی هفتم قمری، نوشته‌ی عربی این نامه را پور اسفندیار (بهاءالدین محمد پسر حسن پسر اسفندیار) به فارسی ترجمه کرده و آن را در تاریخ طبرستان خود گنجانیده است. از پیشگفتار این ترجمه‌ی فارسی روشن می‌شود که ترجمه‌ی ابن مقفّع بر پایه‌ی روایت بهرام پسر خورزاد بوده که از او خبری نداریم. به نگر می‌رسد که وی گردآورنده یا نسخه‌نویسِ اصل پهلوی این نامه بوده است.

این نامه را تنسر (گونه‌ی درست آن توسر )، هیربدان هیربد اردشیر در پاسخ گُشنسپ،  شاه طبرستان و پدشخوارگر و گیلان و دیلمان و رویان و دماوند نوشته است. وی گویا به برخی از کارهای اردشیر به دیده‌ی انتقاد می‌نگریسته و در نامه‌ای به تنسر از او خواسته است که چرایی این کارها را برای او بگوید.

نامه با پیشگفتاری آغاز می‌شود که به نگر می‌رسد از گردآورنده‌ یا نسخه‌نویس پهلوی این نامه بوده است. در این پیشگفتار از آمدن اسکندر و مرگ دارا و بخش‌بندی ایران به شاهان محلی (ملوک الطوایف) و سرانجام روی کار آمدن اردشیر و پیروزی او بر 90 تن از این شاهان، از جمله اردوان، آخرین پادشاه اشکانی، سخن رفته است. سپس آمده است که اردشیر، گُشنسپ، شاه طبرستان، را که پس از اردوان از همه نیرومندتر بود به سبب میهن‌دوستی و هواخواهی‌اش از شاهان پارس بر فرمانروایی آنجا ماندنی کرده است.

این نسک را از «اینجا» بارگیری فرمایید.

جستارهای وابسته

  • پارسی‌گویانِ باستان زبانِ خویش را چه می‌نامیدند؟پارسی‌گویانِ باستان زبانِ خویش را چه می‌نامیدند؟ بزرگمهر لقمان: امروزه، بیشتر، زبانِ پارسیِ روزگارِ هخامنشیان را «پارسیِ باستان» و روزگارِ پس از آن تا فروافتادنِ ساسانیان را «پهلوی» نامند، لیک پارسی‌گویانِ باستان، خود، زبانِ خویش را چنین […]
  • آیا پارسیگ (پهلوی) زبانی مرده است؟آیا پارسیگ (پهلوی) زبانی مرده است؟ شهربراز: اگر نوشته‌های پارسیگ[=پهلوی] را با حرف‌های پارسی امروزی ترانویسی کنیم، خواهیم دید که چه اندازه افسانه‌ی «مُرده بودن» این زبان بی‌پایه است. ... یکی از پیامدهای پذیرفتن زنده بودن زبان پارسیگ، روی آوردن بیشتر مردم امروز به میراث ادبی این زبان و آشنا شدن با آن است. پیامد دیگر، باز شدن گنجینه‌ی این بخش از زبان برای کاربرد در […]
  • بارگیری «دستورنامه‌ی پارسیگ» نیبرگبارگیری «دستورنامه‌ی پارسیگ» نیبرگ پارسی‌انجمن: واپسین ویراست دستورنامه‌ی پارسیگ[=پهلوی] هنریک ساموئل نیبرگ (۱۹۷۴-۱۸۸۹) ایرانشناس سوئدی در سال‌های ۱۹۶۴ و ۱۹۷۴ در دو دفتر چاپ شد. دفتر نخست برگزیده‌ی نوشته‌های پارسیگ است و دفتر دوم واژه‌نامه‌ و دستورزبان پارسیگ. […]
  • Pārsīg Language چاپ شدPārsīg Language چاپ شد زبانِ پارسیگ یا زبانِ پهلوی نوشته‌یِ رَهام اشه در سه بخشِ دستورِ زبان، واژه‌سازی و واج‌شناسی در ۵۰۱ رویه به زبانِ انگلیسی چاپ شد. این نبیگ[=کتاب] که Pārsīg Language نام دارد برای هر کسی که می‌خواهد زبانِ پارسیگ را به خوبی یاد بگیرد یا با واژه‌سازی به گونه‌یِ دانشی در این زبان آشنا شود یا آن را با دیگر زبانهایِ ایرانی بسنجد یا واج‌شناسی […]
  • چاپِ یک نوشته‌یِ نویافته به زبانِ پارسیگچاپِ یک نوشته‌یِ نویافته به زبانِ پارسیگ یک نوشته‌یِ نویافته به زبانِ پارسیگ (پهلوی) با آوانویسیِ رَهام اشه بازچاپ شد. این نوشته‌یِ نویافته «ویرازگان» نام دارد که درباره‌یِ ایورزِ[=سفر] مُغی به نامِ «ویراز» به بهشت و دوزخ است. «ویرازگان» دگرسان از «ارداویراف‌نامه» یا «ارداویرازنامه»یِ شناخته‌شده است و تنها رونوشتِ آن در بنیادِ کاما در هندوستان نگهداری […]
  • بارگیری «فرهنگ فارسی به پهلوی» استاد فره‌وشیبارگیری «فرهنگ فارسی به پهلوی» استاد فره‌وشی «فرهنگ فارسی به پهلوی» فره‌وشی برای نخست بار به سال ۱۳۵۲ چاپ شد. در این فرهنگ که بر پایه‌ی فرهنگ پیشین ایشان (فرهنگ پهلوی چاپ شده به سال ۱۳۴۶) فراهم آمده است می‌توان بسا واژه‌های ادب کهن پارسی را یافت و به یاری آنها به اندریافتی تازه از این واژه‌ها رسید. همچنین بسیاری از واژه‌های بیگانه که کنون به کار برده می‌شوند و گاه می‌پنداریم […]

3 دیدگاه فرستاده شده است.

  1. سلام
    دوستان گرامى لینک کتاب تاوادیا کار نمى کند. به هر حال دستتان درد نکند؛ کتاب هاى خوبى در سایت شما هست.
    بابک

دیدگاهی بنویسید.


*